Brazylia    2024-05-02

POLONIA BRAZYLIJSKA — PRZEGLĄD BADAŃ ORAZ INFORMACJE O WYBRANYCH ZESPOŁACH ARCHIWALNYCH

---

AUTOR
Jacek Gołębiowski - Piotr Rachwał

Dr hab. Jacek Gołębiowski , prof. KUL — Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Instytut Historii, Katedra Świata Hiszpańskiego, Polityki i Relacji Międzynarodowych.
Dr hab. Piotr Rachwał, prof. KUL — Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Instytut Historii, Katedra Źródłoznawstwa, Archiwistyki i Dydaktyki Historii
W czasie pobytu naukowego (marzec/kwiecień 2023 r.) w Kurytybie profesorowie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, prof. Tomasz Nowicki oraz prof. Piotr Rachwał, skata¬logowali i zdigitalizowali większość zasobu archiwum Zgromadzenia Księży Chrystusowców w Kury¬tybie oraz, w ograniczonym zakresie, materiały źródłowe przechowywane w Domu Prowincjalnym Sióstr Rodziny Maryi w Kurytybie i w archiwum Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paolo w Kurytybie.

---

Streszczenie

Historia polskiego osadnictwa w Brazylii sięga połowy XIX w. Największe nasilenie migracji nastąpiło w latach 1890–1892 i zostało nazwane „gorączką brazylijską”. Działające od tego czasu liczne polskie organizacje i stowarzyszenia kultywowały polskość i pielęgnowały pamięć o kraju przodków. Aktywne w tych działaniach było także polskie duchowieństwo. Skala migracji spowodowała, że badania nad Polonią stały się przedmiotem licznych opracowań naukowych. Szczególnie popularne były studia nad dziejami osadnictwa, materiały wspomnieniowe, dokumentujące działalność organizacji polonijnych, poświęcone ważnym postaciom życia społecznego, kulturalnego, gospodarczego i religijnego. Wiele zagadnień związanych z obecnością i działalnością Polaków w Brazylii wciąż jednak czeka na rzetelne opracowanie. Wydaje się, iż pilną potrzebę stanowi inwentaryzacja, digitalizacja i udostępnienie nieeksplorowanych do tej pory materiałów źródłowych, które mogą stać się asumptem do dalszych badań. Cennym zasobem źródłowym dysponuje archiwum Zgromadzenia Księży Chrystusowców w Kurytybie. Było ono celem kwerendy prowadzonej w marcu i kwietniu 2023 r. Wstępne wyniki tych badań omówiono w prezentowanym tekście.

* * *

W Brazylii, według różnych szacunków, mieszka obecnie od 1 do 3 milionów osób polskiego pochodzenia . Biorąc pod uwagę, że największa fala migracji na kontynent południowo-amerykański miała miejsce pod koniec XIX w., potomkowie pierwszych emigrantów stanowią już piąte i szóste pokolenie. O ile w pierwszych dekadach po przybyciu do nowego kraju pielęgnowali oni z dużą troską język polski, polską kulturę, tradycje, religię katolicką, co znalazło wyraz w licznie powstających towarzystwach i organizacjach, placówkach oświatowych, oraz rozrastającej się sieci parafialnej. Z czasem jednak większość tych inicjatyw, głównie na skutek czynników zewnętrznych, została zahamowana . W szerszej perspektywie chronologicznej skutkowało to także przyspieszoną asymilacją Polaków, co nie pozostało bez wpływu na więzi z rodzinnym krajem i w wielu przypadkach utratą umiejętności posługiwania się językiem przodków. O ponownym „odrodzeniu” polskości możemy mówić po wyborze kard. Karola Wojtyły na papieża. Pierwsza pielgrzymka papieża Polaka Jana Pawła II do Brazylii w 1980 r. i spotkanie z Polonią były dla wielu impulsem do ponownego zainteresowania się swoimi korzeniami i dziedzictwem kulturowym.

Równolegle zainteresowanie problematyką latynoamerykańską wśród polskich autorów było w całym tym okresie stosunkowo duże. Świadczą o tym liczne publikacje o tematyce ekonomiczno-krajoznawczej, społecznej, historycznej, polonijnej. W większości owe prace mają charakter literacki, popularnonaukowy, w mniejszym zaś stricte naukowy . Prezentowany tutaj tekst nie ma na celu, nawet w ograniczonym zakresie, omówienia całego dorobku, a jedynie pewną kategoryzację oraz wskazanie i uwypuklenie niektórych z obszarów badawczych, które wciąż wymagają pogłębionych studiów, a także zwrócenie uwagi na rolę wybranych archiwów i zgromadzonych tam materiałów źródłowych, które nie były do tej pory wykorzystywane bądź ich eksploracja miała ograniczony wymiar. Ponadto rozważania te dotyczą głównie wybranego obszaru, tj. stanu Parana, który od lat 70. XIX w. był miejscem masowego osiedlania się emigrantów m.in. z Polski. Do dnia dzisiejszego stanowi on największe skupisko Polonii w Ameryce Południowej.

W kolejnych częściach artykułu zaprezentowano krótki rys osadnictwa polskiego w Brazylii, tj. chronologię tego procesu z przywołaniem danych o skali migracji. Następnie w syntetyczny sposób ujęto tematykę prac, zarówno autorów polskojęzycznych, jak i publikacji w języku portugalskim. W dalszej części umieszczono informacje na temat eksplorowanych zespołów archiwalnych, które mogą stanowić asumpt do pogłębienia niżej wymienionej problematyki; na koniec wskazano te obszary badawcze, których realizacja wydaje się szczególnie pilna i potrzebna.

OSADNICTWO POLSKIE W BRAZYLII

Na emigrację z ziem polskich do Brazylii i jej skalę wpłynęło, co należy wyraźne podkreślić, wiele czynników. Znamienny wydaje się jednak fakt, że zarówno Polska, jak i Brazylia znalazły się w XIX w. w szczególnym momencie swoich dziejów. Z jednej strony była więc Polska, od 1795 r. pozostająca pod zaborami, pozbawiona swojej państwowości, ciemiężona przez okupantów, targana kryzysem gospodarczym i konfliktami społecznymi. W XIX w. w zaborze pruskim, austriackim i rosyjskim zaszły zasadnicze zmiany w strukturze agrarnej wsi. Procesy uwłaszczeniowe doprowadziły do powiększeniu się areału ziemi chłopskiej w miejsce wielkiej własności ziemskiej. Tym Przeobrażeniom towarzyszyło rozwarstwienie materialne, tj. powstanie dużej liczby gospodarstw małorolnych, które na skutek dalszych podziałów między członków poszczególnych rodzin i parcelacji potęgowały kryzys. W efekcie wyodrębniła się liczna rzesza ludzi bezrolnych i małorolnych, pozbawiona często perspektyw na zarobek i godne życie. Z drugiej zaś strony Brazylia, w której w latach 80 XIX w. zaszły rewolucyjne zmiany gospodarcze i polityczne. Kraj przechodził modernizację, następowało odejście od gospodarki niewolniczej w kierunku kapitalistycznej. 13 maja 1888 r. zostało zniesione niewolnictwo, co wywołało gwałtowny popyt na siłę roboczą; ważne przemiany zaszły także w sferze ustrojowej — 15 listopada 1889 r. proklamowano republikę, a polityka nowych władz została ukierunkowana na otwarcie kraju dla przybyszów, zwłaszcza z Europy.

O skali XIX-wiecznej migracji do obu Ameryk, w tym do Brazylii, współdecydowały w przeważającej mierze czynniki pozapolityczne, związane z przeobrażeniami demograficznymi. Gwałtowny przyrost ludności w wielu krajach europejskich, początkowo na zachodzie, później także w Europie Południowej i Środkowo-Wschodniej, będący skutkiem szybkiego obniżania się wysokiej liczby zgonów, wydłużania się długości życia, powodował rosnącą nadwyżkę ludności, której często było trudno znaleźć źródło utrzymania. W efekcie taka sytuacja skłoniła część osób do emigracji.

Charakteryzując proces kolonizacji Brazylii, autorzy prac zwracają uwagę na fakt, że była ona prowadzona dwutorowo, tj. z jednej strony była wspierana przez rząd (na szczeblu federalnym, stanowym i municypalnym), z drugiej szereg zachęt skierowanych do migrantów pochodziło ze strony prywatnych organizacji i przedsiębiorstw. Prym wiedli tu wielcy obszarnicy ziemscy, kompanie kolejowe oraz linie okrętowe (głównie niemieckie Norddeutscher Loyd i Hamburg-Ameryka), te z kolei chętnie korzystały z usług agentów emigracyjnych.

Pierwszy etap polskiej emigracji do Brazylii rozpoczął się w latach 60. XIX w. Zorganizowana grupa imigrantów ze wsi Siołkowice pod Opolem przybyła do kolonii Brusque w stanie Santa Catarina w 1869 r. W akcji osiedleńczej aktywny udział brał Edmund Sebastian Woś Saporski, nazwany później „ojcem kolonizacji polskiej” w Brazylii. Dzięki jego staraniom, a także pomocy ks. Antoniego Zielińskiego imigranci otrzymali dwa lata później nadziały ziemi w miejscowości Pilarzinho koło Kurytyby, rozpoczynając tym samym polskie osadnictwo w stanie Parana. W kolejnych dwóch dekadach napływ migrantów z ziem polskich nie był już tak imponujący. Szacunki mówią o ok. 8000 osób, głównie z zaboru pruskiego i Galicji. Przybysze w zdecydowanej większości wybierali jako miejsce docelowe kolonie w stanach Parana, Santa Catarina i Rio Grande do Sul. Najliczniejsza grupa imigrantów przybyła podczas drugiej fali przyjazdów, nazwanej zresztą symbolicznie „gorączką brazylijską”. Rozpoczęła się ona już pod koniec lat 80., z apogeum w latach 1890–1892. Orientacyjne liczby wskazują na ponad 60 000 osób, przede wszystkim małorolnych lub bezrolnych chłopów z Królestwa Polskiego. Kilka lat później, w 1895 r. zjawisko znów przybrało na sile, w Brazylii osiadło wówczas ok. 25 000 Polaków, przede wszystkim z Galicji Wschodniej. Trzecia fala migracji rozpoczęła się przed 1907 r., z nasileniem w latach 1911–1912; większość imigrantów stanowili mieszkańcy Podlasia i Lubelszczyzny. W kolejnych latach liczba imigrantów z Polski sukcesywnie spadała. Od odzyskania przez Polskę niepodległości do wybuchu II wojny światowej do Brazylii przybyło ok. 35 000–42 000 wychodźców.

W czasie II wojny światowej schronienie w Brazylii znalazło 2000 do 3000 Polaków. W późniejszych latach skala migracji była już nieporównywalnie mniejsza i wyniosła w sumie 10 000–20 000 osób (zob. tab. 1).

Tabela 1. Szacunkowa liczba Polaków przybyłych do Brazylii po 1869 r.

Lata	Liczna imigrantów
1869–1889	8000
1890–1894	60 000
1895–1896	25 000
1897–1906	6 000
1907–1918	13 000
1919–1939	42 000
1940–1945	3 000
po 1945	20 000
Razem	177 000

Jak już wspomniano, osadnictwo polskie koncentrowało się w trzech najbardziej wysuniętych na południe stanach Brazylii, a spośród nich zdecydowanie najwięcej osad powstało w stanie Parana. Po założeniu w 1871 r. pierwszej kolonii w Pilarzinhnio w latach 1876–1884 powstają kolejne: Abranches, Lamenha, Santa Cândida, Santo Ignácio, Orleans, Reviera, Dom Pedro, Dona Augusta, Tomás Coelho. Utworzyły one wokół Kurytyby swoisty pierścień, trzon osadnictwa polskiego, który otrzymał nazwę Nova Polónia. W kolejnym okresie 1885–1887 założono osady: António Prado, Presidente Faria, Zacarias, Murici, Inspector Carvalho, Accioli, João Alfredo, São Laurenco, Botiatuva, Cristina e Alice, Nova Pampina. W latach 1885–1887 powstają kolonie wokół Ponta Grossa i Castro: Guarauna, Taquara, Rio Verde, Emilia, Adelaida, Butuquara, Floresta, Itaiacoca, Mohema, Tibagi, Santa Leopoldina, Santa Clara. W okresie „gorączki brazylijskiej”, tj. lat 1890–1892, zakładano osady, począwszy od miasteczka Palmeira wzdłuż wzdłuż Iguacu: Santa Bárbara, Cantagallo, Rio dos Patos, Água Branca, São Matheus, Rio Claro, Dorizon, Barrafeia, Eufrozina, Mallet. W 1895 r. i 1896 r. — w kierunku Rio Grande — powstały: Prudentópolis, Água Amãrella, Castelhano, Ipiranga (Ypi-rauga), Guajuvira oraz kolonie polsko-ruskie: Alberto de Abreu, Antonio Olyntho, Lucena,. W obwodzie Rio Negro: Itayopolis (dziś Santa Catarina), Augusta Victoria. W obwodzie Porto União da Victroia: General Carneiro, Antonio Cãndido, a w 1890 r. stanie Santa Catarina: Rio Vermelho i Massaranduba. W stanie Rio Grande do Sul: Alfredo Chaves, Nova Virginia, Novo Bassano, Capoeiras, Monte Veneto, Nova Roma. Kolejna wzmożona fala migracji po 1906 r. skutkowała powstaniem nowych kolonii: Ivan, Jesuino Marcondes, Senador Correia, Itapara, Gonçalves Júnior (Irati), Taió, Alfonso Pena (k. Kurytyby), Vera Guarana (k. Rio Claro do Sul), Nova Galicja i Lergu (k. Porto União da Victroia), Rio das Antas, Cruz Machado, Santana, Apucarana, Iapo, Afonso Pena (k. Kurytyby) i Erechim w stanie Rio Grande do Sul.

STAN BADAŃ

Badania nad Polonią brazylijską charakteryzują się, od samego początku, nie tylko zróżnicowaną tematyką, ale także różnorodnością gatunkową. . W okresie, kiedy trwała jeszcze wzmożona emigracja z ziem polskich, dominowały wspomnienia i reportaże, ważne miejsce zajmowała literatura piękna, w której główny zrąb stanowiły trudne losy osadników i przeciwności, z jakimi musieli się mierzyć. Specjalne miejsce zajęły także pamiętniki oraz listy, pisywane przez osoby, które doświadczyły życia w nowym otoczeniu. Rosnącym powodzeniem cieszą się badania prasoznawcze, które prezentują szerokie spectrum podejmowanych zagadnień.

Osobną grupę tworzą prace na temat osadnictwa polskiego, o którym wspomniano już wyżej. Obok kwestii odnoszących się wprost do procesu zakładania kolonii są omawiane etapy i skala migracji. Problem w dużej mierze polega jednak na tym, że informacje w tym zakresie są oparte na niepełnych i niepewnych danych źródłowych. Trudność w określeniu dokładnej liczby imigrantów wynika m.in. z faktu, że ludność emigrowała z trzech zaborów, a ludnościowe statystyki brazylijskie odnotowywały często Polaków jako poddanych niemieckich, austriackich bądź rosyjskich. Tendencja zaniżająca statystykę mogła wynikać także z faktu, że liczby rejestrowane przez urzędy osiedleńcze obejmowały ludność napływową zza granicy i były one niedokładne w ujęciu wewnętrznych ruchów, kiedy to spora część Polaków przenosiła się ze stanów Santa Catarina i Rio Grande do Sul do Parany. Poza tym sama jakość statystyki, tzn. jej kompletność, znacząco odbiegała o dzisiejszych standardów. Rozbieżności w szacunkach występują także w pracach autorstwa świadków tamtych czasów, działaczy emigracyjnych, dziennikarzy, polityków, którzy z autopsji znali realia życia imigrantów. Wśród publikujących wówczas byli m. in. Edmund Sebastian Woś Saporski , Stanisław Kłobukowski , Antoni Hempel , Kazimierz Głuchowski , Witold Łaźniewski , Ludwik Włodek , Kazimierz Warchałowski , Józef Siemiradzki , Kazimierz Stołyhwo . Do ich prac nawiązywali późniejsi badacze, wykorzystując proponowane wcześniej dane szacunkowe . Należy podkreślić, że poza przybliżonymi liczbami ludności brak, jak dotąd, rzetelnych badań w tym zakresie . Wyjątek stanowią tu publikacje brazylijskiego historyka polskiego pochodzenia, Ruya Christovam Wachowicza . Na szczególną uwagę zasługuje monografia poświęcona ludności polskiej kolonii i parafii Abranches koło Kurytyby. Autor dokonał w niej analizy liczb trzech serii ksiąg metrykalnych, tj. chrztów, ślubów i zgonów, obliczył m.in. dynamikę ruchu naturalnego ludności, sezonowość zdarzeń, odsetek dzieci nieślubnych.

Stosunkowo często były podejmowane studia nad organizacją polskiej diaspory i jej wkładem w rozwój Brazylii. Uwagę zwracano na wybitne postacie, osoby zaangażowane w proces zasiedlania nowych terytoriów, nawiązywanie i podtrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków . Wśród nich osobna grupa publikacji dotyczy duchowieństwa, które od samego początku akcji osiedleńczej stanowiło silne wsparcie (nie tylko duchowe, ale także w sferze organizacyjnej, socjalnej czy kulturowej) dla rosnącej grupy migrantów . Do mniej opracowanych tematów, choć zyskującym ostatnio na popularności, można zaliczyć prace nawiązujące do działalności Ligi Morskiej i Kolonialnej z okresu II Rzeczpospolitej, której jednym z celów było pozyskanie terytoriów zamorskich pod stworzenie „kolonii” polskich. Tę problematykę, na różnych płaszczyznach, także w kontekście podnoszonego przez niektórych badaczy nacjonalizmu, poruszają w swoich pracach: Adriano Malikoski , Márcio de Oliveira , Piotr Puchalski , Rhuan Targinio Zaleski Trindade , Regina Weber .

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Wiedza na temat dostępności oraz zawartości źródeł historycznych jest trudna do przecenienia, w decydującym stopniu warunkuje bowiem możliwości badawcze oraz poziom dyskursu naukowego. W przypadku problematyki „polskobrazylijskiej” informacje te pozostawiają wiele do życzenia . O źródłach przechowywanych w archiwach polskich pisali przed kilkudziesięcioma laty E. Kołodziej i R. Mrowiec , o polonikach za granicą wspomina Krzysztof Smolana . W przypadku zbiorów prywatnych do wyjątków należy inwentarz źródeł ks. Jana Pitonia, rektora polskiej misji katolickiej w Brazylii w latach 1962–1972 . Wydaje się więc, że badania związane z inwentaryzacją, zabezpieczeniem i udostępnieniem materiałów archiwalnych, pozwalających poszerzyć naszą wiedzę o Polonii brazylijskiej, stanowią obecnie jeden z najpilniejszych celów. Pewien wkład w tym zakresie stanowią efekty kwerendy archiwalnej przeprowadzonej w archiwum Zgromadzenia Księży Chrystusowców w Kurytybie .

Na zasób archiwalny tam zgromadzony składają się dokumenty różnych orga¬nizacji polonijnych oraz osób prywatnych.

TOWARZYSTWO UNIAO JUVENTUS

Zespół obejmuje kilka tomów akt, pozatym kolekcje zdjęć oraz luźnych kart. Najstarsze materiały pochodzą z lat 40. XX w., najnowsze z lat 90. minionego stulecia. Zawiera protokoły i materiały z posiedzeń zarządu organizacji. Znajdują się tu rejestry członków walnego zgromadzenia, sprawy związane z finansami, tj. zestawienia przychodów i rozchodów ujęte w formie tabelarycznej. Zawiera korespondencję otrzymaną i m.in. sprawozdanie Komitetu Ofiarom Wojny w Polsce z siedzibą w Kurytybie za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1943 r.

STOWARZYSZENIE STUDENTÓW „SARMACJA”

Zespół zawiera szczątkowe materiały dotyczące Stowarzyszenia Studentów „Sarmacja”, a także album fotograficzny prezentujący działalność organizacji.

TOWARZYSTWO JUNAK

Archiwalia z lat 1898-1985 obejmują sprawozdana z działalności Towarzy¬stwa, protokoły, druki statutu, a także dokumentację fotograficzną.

ZBIORY KAZIMIERZA SIENKIEWICZA

Zespół obejmuje kilkadziesiąt jednostek archiwalnych w formie poszytów i segregatorów, zawierających m.in. materiały rękopiśmienne, maszynopisy, druki. W zespole znajduje się korespondencja, zaproszenia na uroczystości i wydarzenia społeczne, kulturalne i polityczne, wycinki prasowe. Wśród boga¬tego materiału znajdują się również maszynopisy artykułów dotyczących Katynia, Getta Warszawskiego, materiały Towarzystwa Polonia z Rio de Janerio. Najstarsze dokumenty pochodzą z lat 40. XX w., a najnowsze z 1996 r.

SZKOŁA W MALLET

Dokumentacja obejmuje protokoły Zarządu Towarzystwa Szkoły Średniej im. Mikołaja Kopernika w Marechal Mallet oraz artykuły prasowe związane z jej działalnością. Archiwalia pochodzą z lat 1925-1929.

TOWARZYSTWO ZWIĄZKU POLSKIEGO IM. KAZIMIERZA PUŁASKIEGO W SAO MATHEUS

Zespół liczy kilkanaście jednostek archiwalnych, zarówno w formie maszyno¬pisów, jak i rękopisów. Informują one o działalności Towarzystwa, organizacji wewnętrznej, składzie zarządu. Ponadto zawiera treści związane z działalnością oświatową, dzienniki uczniowskie, dodatkowo informacje o postępach poszcze¬gólnych uczniów. Osobną grupę stanowią raporty finansowe w zakresie docho¬dów i składek, potwierdzenia wpłat na budowę kościoła, plebanię czy utrzymanie księdza. Także informacje i osobach innych wyzna i narodowości.

STOWARZYSZENIE DOBROCZYNNO-KULTURALNE POLAKÓW W BRAZYLII

Rękopisy oraz maszynopisy z lat 1953–1990. Treści obejmują spisy członków wraz z adresami, deklaracje członkowskie oraz kilka biogramów zmarłych osób. Ponadto w zasobie zinwentaryzowano podania o użytkowanie lokali, pożyczki oraz listy gości zamieszkujących w lokalach Stowarzyszenia.

ZBIORY RUY CHRISTOVAM WACHOWICZA

Zbiór obejmuje kilkanaście jednostek archiwalnych o różnej objętości, w formie rękopisów, druków, maszynopisów oraz fotografii. Dużą część stanowi korespondencja autorstwa Michała Sekuły, Józefa Anusza, Jan Hempla, Władysława Radeckiego, Stefana Sobczaka. Wśród najstarszych zachowanych materiałów są kopie listów m in. od i do Sebastiana Edmunda Wosia Saporskiego, Kazimierza Tuszyńskiego, Kazimierza Głuchowskiego, Pawła Nikodema. Dodatkowo korespondencja organizacji, m.in. Związku Kół Młodzieży w Brazylii, Centralnego Związku Polaków w Kurytybie, Unii Kulturalnej Polaków w Brazylii, Stowarzyszenia Lotników Polskich w Brazylii. Do ciekawych, odręcznych notatek można także zaliczyć informacje o liczbie Polaków w Brazylii.

PARAŃSKA SPÓŁKA KOLONIZACYJNO-HANDLOWA S.A.

W skład zespołu wchodzą kserokopie materiałów wysyłanych do Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie: protokoły posiedzeń, sprawozdania finansowe, budżety, korespondencja, kopie materiałów odnoszących się do likwidacji spółki. Dokumentacja aktowa obejmuje głównie lata 30. XX w. oraz 1942–1943. Duża część archiwaliów dotyczy kolonii Jagoda, w tym zdjęcia z kolonii, a także wycinki z prasy.

DOM FELICIANO (SÃO FELICIANO)

Dokumentacja aktowa z działalności parafii, a także jej mieszkańców. Wśród rękopisów znajduje się m. in. pamiętnik autorstwa Michała Piechy z Milwaukee o dziejach rodziny spod Pilzna oraz ich wyjeździe do Brazylii. Wśród zgromadzonych materiałów znalazły się także kopie księgi ślubów z lat 1906–1908, a także wypisy na temat parafian oraz ich miejsca pochodzenia w Polsce.

WNIOSKI

Zaledwie pobieżny przegląd literatury pokazuje, że tematyka wychodźstwa Polaków do Brazylii oraz dzieje tamtejszej Polonii cieszyły się dużym zaintere¬sowaniem badaczy. Wzmożona działalność wydawnicza miała miejsce szcze¬gólnie w latach trzydziestych a następnie siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku. W przypadku okresu międzywojennego można to tłumaczyć odzyskaniem przez Polskę niepodległości, co w efekcie skutkowało zaintere¬sowaniem i zinstytucjonalizowanym wsparciem polskich emigrantów, ze strony władz państwowych. Przejawiało się to także w zwiększonej liczbie^ publikacji autorów, którzy na podstawie własnych doświadczeń relacjonowali trudy i rado¬ści życia w nowym środowisku. Zaktywizowanie społeczno-polityczne Polonii przełożyło się równocześnie na powstanie szeregu stowarzyszeń i organizacji polonijnych, działających często do dnia dzisiejszego.

Z kolei wzrost popularności badań (mierzony liczbą publikacji oraz wachlarzem podejmowanych problemów) nad Polonią brazylijską w drugim wspomnianym okresie zbiegł się z ówczesnym szerszym otwarciem nauki polskiej na dorobek i osiągnięcia krajów Zachodu oraz chęcią nadrobienie dystansu w spectrum poruszanych zagadnień badawczych. Odwołując się do tematu prezentowanego artykułu i formułując pytanie, w jakich kierunkach należałoby obecnie zintensyfikować badania naukowe, szczególnie pilne wydają się dwa, słabo do tej pory rozeznane zagadnienia. Po pierwsze, uznając za warunek sine qua non posiadania jak najpełniejszej wiedzy dotyczącej zasobu źródłowego, w celu poszerzenia i uzupełnienia prowadzonych badań należy przeprowadzić akcję inwentaryzacji, opracowania przewodników i inwentarzy archiwalnych, a także digitalizacji i udostępnienia zachowanych materiałów. Można domniemywać, iż duża ich część, nie znana szerzej badaczom, jest wciąż w posiadaniu organizacji i towarzystw polonijnych, placówek oświatowych, a także instytucji kościelnych, np. archiwów parafialnych czy zgromadzeń zakonnych. Drugi kierunek badawczy wskazuje aktualne „zapotrzebowanie” wśród odbiorców badań historycznych, uściślając: potomków polskich wychodźców, którzy stanowią już piąte, a nawet szóste pokolenie Polaków osiadłych na brazylijskiej ziemi. W ostatnich latach daje się obserwować renesans zainteresowania swoimi korzeniami, zdobywania wiedzy o przodkach, oraz miejscach z których przybywali. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, należałoby rozpocząć pracę nad skatalogowaniem i opracowaniem podstawowych źródeł w tego typu badaniach, tj. rejestracji ruchu naturalnego ludności (ksiąg ochrzczonych, zaślubionych i zmarłych) i spisów ludności. Na podstawie zebranych i poddanych dyskretyzacji archiwaliów należałoby opracować osobowe bazy danych i całość udostępnić w domenie publicznej. Przy takim ujęciu metodycznym rysuje się dodatkowo szansa na przeprowadzenie pionierskich badań w obszarze demografii historycznej. Na pierwszy plan wysuwają się zagadnienia dotyczące charakterystyki rodziny emigranckiej, jej struktury, dzietności, ale również nurtujące od wielu lat pytania o faktyczną liczbę i skalę migracji

BIBLIOGRAFIA

„Anais da Comunidade Brasileiro-Polonesa”. Dostęp 11 czerwca 2023. https://www.ufrgs.br/ biblio estudosetnicos/documentos/poloneses.

Archiwum Zgromadzenia Księży Chrystusowców w Kurytybie. Zespoły: Towarzystwo União Juventus; Stowarzyszenia Studentów „Sarmacja”; Towarzystwo Junak; Zbiory Kazimierza Sienkiewicza; Szkoła w Mallet; Towarzystwo Związku Polskiego im. Kazimierza Pułaskiego w Saõ Matheus; Stowarzyszenie Dobroczynno-Kulturalne Polaków w Brazylii; Zbiory Ruy Christovam Wachowicza; Parańska Spółka Kolonizacyjno-Handlowa S.A.; Dom Feliciano (São Feliciano).

OPRACOWANIA

„1 Simpósio Cultural Brasil — Polonia (Pierwsze Sympozjum Kulturalne Brazylia-Polska), Kurytyba (Parana, Brazylia), 26–29 kwietnia 1988 r.” Przegląd Polonijny 15, nr 2 (1989).

Boschilia, Roseli. Reconstruindo memórias: os poloneses do Santo Inácio. Curitiba: Universidade Tuiuti do Paraná, 2004.

Breowicz, Wojciech. Ślady Piasta pod piniorami. Szkic z dziejów wychodźstwa polskiego w Brazylii. Warszawa: Polonia, 1961.

Cabral Reis, Antonio Leocadio, i Marcos Aurélio Tarlombani da Silveira. „A imigração Polonesa no territorio Paranaense. Aspectos culturais e distribuição especial coloniac polonesas no espaço geografico paranaense”. Dostęp 1 czerwca 2023. http://www.diaadiaeducacao.pr.gov.br/ portals/ pde/arquivos/1756–8.pdf.

Chwalba, Andrzej, i Wojciech Harpula. Cham i pan. A nam, prostym, zewsząd nędza? Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2022.

Ciuruś, Eugeniusz. Polacy w Brazylii. Lublin: Polonijne Centrum Kulturalno-Oświatowe Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1977.

Dembicz, Andrzej, i Krzysztof Smolana. La presencia polaca en América Latina. Varsóvia: Centro de Estudios Latinoamericanos Universidad de Varsovia, 1993.

Dobosiewicz, Zbigniew, i Waldemar Rómmel. Polonia w Ameryce Łacińskiej. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1977.

Dolinski, Karel, i Magdalena Szmytkowska. „Charakterystyka polskiej diaspory w Kurytybie (Brazylia) w świetle badań społecznych”. Przegląd Geograficzny 91, z. 2 (2019): 81–96. https:// doi.org/ 10.7163/PrzG.2019.2.5.

Dworecki, Tadeusz, oprac. Zmagania Polonijne w Brazylii. T. 2, Pamiętniki brazylijskie. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1987.

Dworecki, Tadeusz. Polscy werbiści 1900–1978. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1980.

Dygasiński, Adolf. Na złamanie karku. Warszawa: Kurier Warszawski, 1893.

Filipiak, Paulo, i João Krawczyk. Fastos da Sociedade União Juventus, Fasciculo I 1898–1938. Curitiba, Rio de Janeiro: Gráfica Vicentina, 1978.

Garcez, Luiz. Curitiba: evolução urbana. Parana: Imprensa Universitária da Universidade Federal do Paraná, 2006.

Głuchowski, Kazimierz. „Z dziejów wychodźstwa i osadnictwa polskiego w Brazylii”. W: Emigracja Polska w Brazylii. 100 lat osadnictwa, redaktorzy Antoni Olcha i Aniela Kaczmarek, 35– 45. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971.

Głuchowski, Kazimierz. Wśród pionierów polskich na Antypodach. Materjały do problemu osadnictwa polskiego w Brazylji. Warszawa: Instytut Naukowy do Badań Emigracji i Kolonizacji, 1927.

Gmitruk, Janusz, Izabela Klarner-Kosińska, i Jerzy Mazurek, red. Polonia brazylijska w piśmiennictwie polskim. Antologia. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2000.

Groniowski, Krzysztof. „Gorączka brazylijska”. Kwartalnik Historyczny 74, nr 2 (1967): 317–342.

Groniowski, Krzysztof. „O mito da América Latina no campo polonês no período das «febres brasileiras »”. Estudios Latinoamericanos 6, cz. 2 (1980): 55–65.

Groniowski, Krzysztof. Polska emigracja zarobkowa w Brazylii 1871–1914. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.

Gucka, Agnieszka. Obraz emigracji polskiej na łamach „Dziennika Poznańskiego” i „Kuriera Poznańskiego” (1859–1939). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2005.

Hempel, Antoni. Polacy w Brazylii. Lwów: Nakładem Wydawnictwa Kuriera Lwowskiego, 1893.

Hiroshi Saito. Contenda: assimilação de Poloneses no Paraná. São Paulo: Editôra Sociologia e Política, 1963.

Janicki, Kamil. Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2021.

Jaszewska, Ewa. „«Gorączka brazylijska» na łamach «Kurjera Lwowskiego» w 1890 r.”. Resovia Sacra 28 (2021): 139–154.

Kieniewicz, Stefan. Historia Polski 1795–1918. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996.

Klarner-Kosińska, Izabela. Emigracja z Królestwa Polskiego do Brazylii 1890–1914. Warszawa: Książka i Wiedza, 1975.

Kłobukowski, Stanisław. Wspomnienia z podróży po Brazylii, Argentynie, Paragwaju, Patagonii i Ziemi Ognistej. Lwów: Gazeta Handlowo-Geograficzna, 1898.

Kołodziej, Edward, i Rafał Mrowiec. Ameryka Łacińska, Hiszpania i Portugalia w źródłach Archiwum Akt Nowych do roku 1945. Warszawa: Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1996.

Kołodziej, Edward. Emigracja z ziem polskich i Polonia 1865–1939. Informator o źródłach przechowywanych w centralnych archiwach państwowych w Polsce. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.

Kołodziej, Edward. Emigracja z ziem polskich i Polonia 1939–1965. Informator o źródłach przechowywanych w centralnych archiwach państwowych w Polsce. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1996.

Kołodziej, Edward. Polonia zagraniczna. Informator o materiałach źródłowych do 1939 roku przechowywanych w Archiwum Akt Nowych. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1981.

Konopnicka, Maria. Pan Balcer w Brazylii. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1910.

Kowalski. Grzegorz M. „«Upraszam o łaskawe udzielenie mi informacji w sprawach emigracyjnych… » Korespondencja do Polskiego Towarzystwa Emigracyjnego w Krakowie (1911– 1912)”. Przegląd Polonijny 30, z. 2 (2004): 97–116.

Kozimala, Anna. „Życie codzienne polskich emigrantów w Brazylii w świetle pamiętników”. Rocznik Przemyski, Historia 58, z. 4 (2022): 51–86.

Koźniewski, Kazimierz, oprac. Pamiętniki emigrantów 1878–1958. Warszawa: Czytelnik, 1960.

Krasicki, Marek. „Sytuacja Polonii brazylijskiej w dobie ustaw nacjonalistycznych prezydenta Getulio Vargasa”. W: Dzieje Polonii w Ameryce Łacińskiej. Zbiór studiów, red. Marcin Kula. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983.

Krzywicki, Ludwik, i Stanisław Stemplowski, oprac. Pamiętniki emigrantów. Ameryka Południowa. Warszawa: Instytut Gospodarstwa Społecznego, 1939.

Kubas-Paradowska, Mirosława, i Wojciech Krawczuk, oprac. Inwentarz zbioru archiwalnego ks. Jana Pitonia CM. Warszawa: Pax, 1989.

Kula, Marcin. „Ameryka bliska i daleka”. W: Ameryka Łacińska w relacjach Polaków. Antologia, oprac. Marcin Kula, 5–48. Warszawa: Interpress, 1982.

Kula, Marcin. „Polska literatura dotycząca Ameryki Łacińskiej XIX i XX w.”. Dzieje Najnowsze 4, nr 2 (1972): 119–136.

Kula, Marcin. Historia Brazylii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.

Kula, Marcin. Polonia brazylijska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981.

Kula, Witold, Nina Assorodobraj-Kula, i Marcin Kula, oprac. Listy emigrantów z Brazylii i Stanów Zjednoczonych 1890–1891. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1973.

Landmann, Tomasz. „«Gazeta Polska w Brazylii» w pierwszych miesiącach po wznowieniu działalności (lipiec-grudzień 1893 roku)”. Rocznik Historii Prasy Polskiej 25, nr 1 (2022): 75–94.

Lepecki, Mieczysław Bohdan. „Parana”. W: Emigracja Polska w Brazylii. 100 lat osadnictwa, red. Antoni Olcha i Aniela Kaczmarek, 19–34. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971.

Leszczyński, Adam. Ludowa historia Polski. Warszawa: W.A.B., 2020.

Łaźniewski, Witold. „Kolonie polskie w stanie Parana w Brazylii”. Głos 7, nr 24 (1892): 278–280.

Łepkowski, Tadeusz. „Polskie badania nad dziejami Ameryki Łacińskiej w XIX i XX w.”. Dzieje Najnowsze 3, nr 3 (1971): 109–114.

Malczewski, Zdzisław. Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej. Warszawa: Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, 2000.

Malczewski, Zdzisław. Ślady polskie w Brazylii. Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2008.

Malikowski, Adriano, i Lúcio Kreutz. „Nacionalização do ensino eo processo escolar entre imigrantes poloneses no Rio Grande do Sul”. Conjectura: Filosofia e Educação 20, nr 1 (2015): 164–181. http://www.ucs.br/etc/revistas/index.php/conjectura/article/view/2657.

Malinowski, Mariusz. Ruch polonijny w Argentynie i Brazylii w latach 1989–2000. Warszawa: CESLA, 2005.

Marcilio, Maria Luiza. „Historical Demography in Latin America: An Assessment”. W: A Global History of Historical Demography: Half a Century of Interdisciplinarity, red. Antoinette-Fauve Chamoux, Ioan Bolova, i Sølvi Sogner, 435–450. Bern: Peter Lang, 2016.

Mazurek, Jerzy, i Longin Kaczanowski. Chłop polski w Brazylii. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 1999.

Mazurek, Jerzy, red. Polska i Brazylia — bliższe, niż się wydaje. Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Muzeum Niepodległości, 2020. http://muzeum-niepodleglosci.pl/wpcontent/ uploads/2021/01/PolskaBrazylia_EBOOK_31XII-2020.pdf.

Mazurek, Jerzy. A Polônia e seus emigrados na America Latina (até 1939). Varsóvia: Instituto de Estudos Ibéricos e Ibero-Americanos da Universidade de Varsóvia, Museu de História do Movimento Popular Polonês em Varsóvia, 2019.

Mazurek, Jerzy. Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 roku). Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2006.

Michalik-Sztumska, Magdalena. „Wychodźstwo polskie w Brazylii. Stan badań nad zagadnieniem”. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie 11 (2010): 323–330.

Mocyk, Agnieszka. Piekło czy raj? Obraz Brazylii w piśmiennictwie polskim w latach 1864–1939. Kraków: Universitas, 2005.

Oliveira, Márcio de. „A organização social dos imigrantes poloneses e seus descendentes em Curitiba, 1890–1938”. W: E/imigrações: histórias, culturas, trajetórias, red. Ismênia de Lima Martins i Alexandre Hecker, 83–98. São Paulo: Expressão e Arte, 2010.

Oliveira, Márcio de. „Origens do Brasil meridional: dimensões da imigração polonesa no Paraná, 1871–1914”. Estudos Históricos 22, nr 43 (2009): 218–237.

Oliveira, Márcio de. „Os poloneses do Paraná (Brasil) e a questão da nacionalização dos imigrantes (1920–1945)”. W Simpósio Nacional de História, 25., 2009, Fortaleza. Anais do XXV Simpósio

Nacional de História — História e Ética. Fortaleza: ANPUH, 2009. https://anpuh.org.br/ uploads/anaissimposios/pdf/201901/1548772192_ f6e47e605f57df24d1af54047ea2aa8b.pdf.

Orzeł-Dereń, Kinga. Śladami polskich kolonistów w Brazylii. Historia osadnictwa na terenach Santana. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013.

Paczkowski, Andrzej. Prasa polonijna w latach 1870–1939. Zarys problematyki. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1977.

Paleczny, Tadeusz. „Ameryka bliższa czy dalsza? Polonia latynoamerykańska w piśmiennictwie polskim po 1980 roku. Szkic bibliograficzny”. W: Emigracja, Polonia, Ameryka Łacińska. Procesy emigracji i osadnictwa Polaków w Ameryce Łacińskiej i ich odzwierciedlenie w świadomości społecznej, red. Tadeusz Paleczny, 85–91. Warszawa: Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, 1996.

Paleczny, Tadeusz. „Stan i perspektywy badań nad Polonią latynoamerykańską”. W: Diaspora polska w procesach globalizacji. Stan i perspektywy badań, red. Grzegorz Babiński i Henryk Chałupczak, 249–255. Kraków: Bohdan Grell i Córka, 2006.

Paradowska, Maria. Podróżnicy i emigranci. Szkice z dziejów polskiego wychodźstwa w Ameryce Południowej. Warszawa: Interpress, 1984.

Pawłowicz, Bohdan. Chłopiec z pinjorowych lasów. Lwów–Warszawa: Książnica-Atlas, 1934.

Puchalski, Piotr. „Polityka kolonialna międzywojennej Polski w świetle źródeł krajowych i zagranicznych. Nowe spojrzenie (1918–1945)”. Res Gestae. Czasopismo Historyczne 7 (2018): 68–121.

Siemiradzki, Józef. Szlakiem wychodźców. Wspomnienia z podróży po Brazylii odbytej z polecenia Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 1–2. Warszawa: Drukarnia A.T. Jezierskiego, 1900.

Siemiradzki, Józef. Za morze. Lwów: Pierwsza Związkowa Drukarnia we Lwowie, 1894.

Siofre, Sirlei Maria. Colégio Estadual Dom Pedro II e a influência da imigração Polonesa.

Monografia. Curitiba: Universidade Federal do Paraná, Setor de Ciências Humanas, 2000.

Smolana, Krzysztof. „Polskie kolekcje archiwalne w Ameryce Łacińskiej”. Archeion 99 (1998): 167–182.

Sousa, Joab Monteiro de. Imigrantes no Paraná: a inserção e contribuição polonesa em Irati/PR.

Anais do I Seminário Nacional Sociologia & Política. Curitiba: Universidade Federal do Paraná, 2009.

Stasik, Florian. Polska emigracja zarobkowa w Stanach Zjednoczonych Ameryki 1865–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.

Stemplowski, Ryszard, i Jan Szemiński. „Polskie źródła archiwalne do dziejów Ameryki Łacińskiej w XIX i XX wieku”. Dzieje Najnowsze 4, z. 2 (1972): 137–145.

Stołyhwo, Kazimierz. Sprawozdanie z podróży do Brazylji w sprawie badań antropologicznych nad ludnością polską w Paranie. Warszawa: Naukowy Instytut Emigracyjny i Kolonijalny, 1931.

Topaczewski, Władysław. Memórias de nosso torrão Natal. Dom Feliciano: Universidade de Passo Fundo, 1961.

Uniłowski, Zbigniew. Żyto w dżungli. Warszawa: Wydawnictwo J. Przeworskiego, 1936.

Wachowicz, Ruy Christovam, i Zdzisław Malczewski. Perfís Polônicos no Brasil. Curitiba: Vicentina, 2000.

Wachowicz, Ruy Christovam. „Saporski: Um pioneiro polono-paranaense”. Projeções 2, nr 2 (2000): 107–147.

Wachowicz, Ruy Christovam. „Towarzystwo Uniao Juventus”. W: Emigracja Polska w Brazylii. 100 lat osadnictwa, red. Antoni Olcha i Aniela Kaczmarek, 222–230. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971.

Wachowicz, Ruy Christovam. Abranches: paróquia da imigração polonesa. Um estudo de história demográfica. Curitiba: Universidade Federal do Paraná, 1974.

Wachowicz, Ruy Christovam. O Camponês Polonês no Brasil. Curitiba: Fundação Cultural, Casa Romário Martins, 1981.

Walewander, Edward. „Duszpasterstwo polskie w Ameryce Łacińskiej. Przyczynek do bibliografii”. Studia Polonijne 20 (1999): 119–130.

Warchałowski, Kazimierz. Do Parany. Przewodnik dla podróżujących i wychodźców. Kraków: Nakładem autora, 1903.

Warchałowski, Kazimierz. Picada. Wspomnienia z Brazylii. Warszawa: Pionier, 1930.

Weber, Regina. „Imigração e identidade étnica: temáticas historiográficas e conceituações”. Dimensões — Revista de História da Ufes 18 (2006): 236–250. https://lume.ufrgs.br/handle/ 10183/148537.

Wirtualne Muzeum Polonii. Dostęp 10 czerwca 2023. http://muzeumpolonii.uw.edu.pl/?page_ id=1386.

Włodek, Ludwik. Polskie kolonie rolnicze w Paranie. Warszawa: Księgarnia E. Wende i S-ka T. Hiż i A. Turkuł, 1911.

Woś-Saporski, Edmund Sebastian. Pamiętnik. Warszawa: Międzynarodowe Towarzystwo Osadnicze, 1939.

Wójcik, Władysław. „75 lat prasy polskiej w Brazylii”. Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 7, nr 2 (1968): 261–274.

Wyżga, Mateusz. Chłopstwo. Historia bez krawata. Kraków: Znak Horyzont, 2022.

Zając, Józef. „Liczba Polaków w Brazylii”. W: Emigracja Polska w Brazylii. 100 lat osadnictwa, red.

Antoni Olcha i Aniela Kaczmarek, 149–151. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971.

Zaleski Trindade, i Rhuan Targino. Um „Imperialismo Polonês”: Narrativas Brasileiras das relações da Polônia com os imigrantes poloneses no periodo entreguerras. Curitiba: Universidade Federal do Parana, 2020.

Zamorski, Krzysztof. Transformacja demograficzna w Galicji na tle przemian ludnościowych innych obszarów Europy Środkowej w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1991.

Żabko-Potopowicz, Bolesław. Osadnictwo polskie w Brazylii. Warszawa: Syndykat Emigracyjny, 1936.

Żak, Marek. „Propaganda polskiego wychodźstwa do Brazylii w świetle miesięcznika «Morze» (1924–1939)”. Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, nr 22 (2017): 69–92.

Jacek Gołębiowski - Piotr Rachwał

THE POLISH DIASPORA IN BRAZIL: A RESEARCH OVERVIEW AND INFORMATION ON SELECTED FONDS

S u m m a r y

The history of Polish settlement in Brazil dates back to the mid-nineteenth century. The greatest intensity of migration was in 1890–1892 and was called “Brazilian fever”. Since then, numerous Polish organisations and associations have cultivated Polish identity and nurtured the memory of their ancestors’ homeland. Polish clergy was also active in this respect. Given the scale of migration, research on the Polish diaspora became the subject of numerous studies. Particularly popular were works on the history of settlements, memoirs documenting the activities of Polish diaspora organisations, or those devoted to important figures in social, cultural, economic and religious life. However, many issues related to the presence and activity of Poles in Brazil are still awaiting a thorough study. It would seem that there is an urgent need to take inventory, digitise and make available source materials that have not been explored so far, and which may yet prompt further research. One valuable resource is found in the archives of the Congregation of the Priests of Christ in Curitiba. It was the subject of research conducted in March and April 2023. The preliminary results of these studies are discussed in the presented text.

---

ILUSTRACJA:
Polonia brazylijska, źródło NAC

ŹRÓDŁO TEKSTU:
Roczniki Humanistyczne Tom LXXII, zeszyt 2 / 2024
Na licencji: CC BY-SA